مفهوم قانون

به جرئت مى‏‌توان گفت کتاب مفهوم قانون مهم‏‌ترین اثر، در زمینه‌ی فلسفه‌‌ی حقوق به زبان انگلیسى، در سده‌ی بیستم بوده است. این کتاب، چند سال پس از انتشار، فهم فلسفه‌ی حقوق و شیوه‌ی تدریس آن را در دنیاى انگلیسى و غیرانگلیسى زبان دگرگون ساخت. این تأثیر شگرف موجب شد که درباره‌ی کتاب و آموزه‌‏هایش مطالب بسیارى، نه‏‌تنها در زمینه‌ی نظریه حقوقى بلکه همچنین در حوزه‌ی فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسى، منتشر شوند. در نیم سده‌ی گذشته، نظریه‌ی حقوقى پروفسور هارت به کانون توجه در فلسفه‌ی حقوق تبدیل شده است. پس از انتشار این اثر، نظریات جدى‏‌اى که در مراکز مهم آموزشى و پژوهشى حقوق، در سطح جهان، مطرح شده‌‏اند، صرفاً گامى در جهت بهبود یا نقد نظریه اثبات‏‌گرایى هارت بوده‌‏اند. در این کتاب، پس از نقد نظریه فرمان، قانون به‏‌مثابه اتحاد قواعد اولى و ثانوى معرفى می‌‏شود. اما این قواعد بافتى باز دارند و، از این رو، «تقنین قضایى» بهاى تنظیم قاعده‏‌مند حیات اجتماعى توصیف مى‌‏شود. برداشت قاعده‏‌مند از قانون در مقابل دو گرایش افراطىِ نظرى، یعنى شکل‌‏گرایى و قاعده‏‌شکاکى، قرار دارد که باید شرح داده و نقد شوند. پروفسور هارت، پس از این شرح و نقد، به بحث از نسبت میان قانون، از یک سو، و اخلاق و عدالت، از سوى دیگر می‌‏پردازد و، باریک‌‏بینانه، نکته‌‏هایى ژرف در این خصوص پیش مى‏‌نهد. نشان‌‏دادن خلط میان دو نوع قانون طبیعى، و نیز ترسیم محتواى حداقلى حقوق طبیعى، که در حقیقت محدودیت‌‏هاى طبیعى همه نظام‌‏هاى هنجارى‏‌اند، نمایانگر موضع نظرى او در برابر حقوق طبیعى هستند. هارت در فصل آخر کتاب، از حقوق بین‌‏الملل به‌‏مثابه مصداقى خاص از نظام حقوقى دفاع مى‌‏کند.