زمینه‏ هاى پیدایش خلافت فاطمیان

از زمان فتح افریقیه و مغرب به دست مسلمانان، آتش مخالفت و شورش بر ضد امویان و عباسیان در این مناطق شعله‌ور بود. اسماعیلیان در نیمه‌دوم قرن سوم با اعزام ابوعبدالله شیعی دعوت خود را در افریقیه و مغرب آغاز کردند و در کمتر از دو دهه موفق به تشکیل مهم‌ترین حکومت شیعی تا آن تاریخ شدند. تشکیل این حکومت در میان بربرها، بر زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی مهمی مبتنی بود. ضعف عباسیان در اواخر قرن سوم، موقعیت جغرافیایی افریقیه و مراکز اصلی آن، اختلاف میان مخالفانِ فاطمیان، ضعف سیاسی و نظامی فرقه شیعه زیدی در اواخر قرن سوم و رهبری واحد و نیرومند فاطمیان در مغرب، از جمله آن زمینه‌هاست. موقعیت تجاری افریقیه و مغرب علاوه بر آنکه از لحاظ اقتصادی جایگاه ممتازی برای تشکیل خلافت فاطمیان ایجاد کرده بود، موجب شده داعیان فاطمی، از مراکز و شبکه‌راه‌های تجاری برای گسترش قیام بهره برند. بحران اقتصادی افریقیه و مغرب در اواخر قرن سوم، موقعیت ویژه‌ای برای تبلیغ اصول مساوات‌جویانه اسماعیلیان فراهم کرد و فاطمیان با طرح شعارهای امیدبخش، قبایل درمانده را مجذوب حکومت خویش کردند.