عقل و دین از دیدگاه کانت

به نظر کانت، ایمان خردورزانه مبتنی بر زمینه عقل عملی است و نه عقل نظری؛ زیرا عقل نظری توانایی اثبات درستی یا نادرستی دعاوی دینی را ندارد. چنین ایمانی از وجدان اخلاقی انسان نشأت می‌گیرد. این ایمان گرچه امکان همراهی با باور نظری – نه شناخت نظری – به مفهوم خداوند از طریق ایده عقل محض، برهان نظم و غایت را نیز دارد ولی مراجعه مستقیم به کتاب مقدس و کاوش در محتوای آن، به منظور ساخته شدن انسان های بهتر و آراستگی به اخلاق و کردار نیک فرجامین غایت دینداری است. به نظر کانت کلیت (فاقد شقاق و جدایی فرقه ای بودن)، اصالت و پاکی، تغییرناپذیری و رابطه بر زمینه اصل آزادی، چهار خصیصه یک نهاد دینی و نشانه‌های آن است. کانت در معرفی خداوند به اوصافی مانند محیط بودن بر زمان، صـانع اخلاقی بودن، لطف داشتن و غایت الغـایات هستی بودن تکیه می کند. کانت به طور گذرا به مباحثی همچون شکرگزاری، توکل و رضا به قضای الهی نیز می ‌پردازد. کانت برای این مسئله که ذات خدا، ناشناختنی است، مبنایی فلسفی به دست داده و راه را برای شناخت خداوند از طریق علم حصولی و با دلایل فلسفی، مسدود می ‌داند. در عین حال باور صادق موجه به گزاره‌ها و اعتقادات دینی را ممکن می‌داند. کانت آنجا که از عقل محض عملی سخن می ‌گوید، برتقدم عقل بر دین حکم رانده و آنجا که به خدا و صفات او نزدیک می ‌شود به تقدم دین و تدین بر عقل و تعقل تمایل نشان می ‌دهد.