برخورد ایدئولوژی ها در ترکیه

در تجزیه وتحلیل پروژه مدرن‌سازی دولتمردان عثمانی، برای گذار از جامعه سنتی به سوی جامعه مدرن و غربی به منظور حفظ امپراتوری، برخورد ایدئولوژی‌های پان‌عثمانیسم، پان‌اسلامیسم و پان‌ترکیسم، یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در حیات سیاسی و اجتماعی این سرزمین محسوب می‌شود. ایدئولوژی‌هایی که هر یک جامعه، سیاست و دین را در این سرزمین برای مدتی تحت تاثیر قرار دادند تا این امپراتوری مسلمان را، که نماد یک دولت مقتدر دینی بود، از خطر سقوط نجات دهند، اما هیچ یک موفق نشدند. در مسیر مدرنیزاسیون در جامعه ترکیه و ظهور گفتمان سکولاریسم، هویت دینی (اسلام) به ایدئولوژی (اسلام سیاسی) تبدیل گشت، بنابراین، هم سکولاریسم و هم اسلام‌گرایی به موازات یکدیگر رقابت کردند؛ در حالی‌ که هر دو گفتمان از اواخر قرن بیستم به دلیل تغییر نگرش درک روشنفکران مسلمان و سکولار و البته تغییر و تحول در نظام بین‌الملل به نقد خود پرداختند تا تکامل یابند. اینگونه بود که حس رهاشدگی از قیود سنتی و سپس تغییر در متغییرهای سیاسی، باعث تغییراتی در ادبیات این دو گفتمان گردید، چنان‌که در صورت‌بندی مجدد این دو، اسلام‌گرایی سنتی در حالی که با مسئولیت‌هایش تعادل برقرار می‌کرد به اسلام‌گرایی مدرن تبدیل شد و گفتمان کمالیسم هم در بعد نظری به نوکمالیسم تغییر یافته است، اما گفتمان پسا اسلام‌گرایی، که رویای امپراتوری عثمانی قدیم را در سر می پروراند، تلاش می‌کند، افزون بر توجه به سرزمین‌های از دست رفته‌اش، پنجره دیپلماتیکش را به شرق و غرب باز کند.